منبع انبساط (Expansion tank) امروزه بدلیل کارایی مطلوبش، جای خود را به خوبی در میان تجهیزات صنعتی و موتورخانه ای باز نموده است. هنگامی که آب گرم می شود، منبسط شده و فشار در سیستم های گرمایش بسته افزایش می یابد. طی گذشت زمان، این نوسانات فشار می تواند به اجزای سیستم آسیب برساند. منبع انبساط یا مخزن تحت فشار با هدف کاهش این فشار و افزایش طول عمر سیستم طراحی و تولید شده است.
صاحبان خانه هایی که به دنبال به حداکثر رساندن کارایی و طول عمر سیستم های گرمایشی و سرمایشی خود هستند، ممکن است بخواهند نصب مخزن تحت فشار انبساط را به عنوان تجهیزی آسان و ارزان برای:
- تنظیم فشار آب و
- جلوگیری از آسیب های پر هزینه به سایر اجزاء از جمله لوله ها،
در نظر بگیرند. منبع یا همان مخزن انبساط در واقع نوعی پکیج محافظت کننده نیز بشمار میرود. چراکه قادر است سلامت مجموعهی تأسیسات مربوطه را در برابر فشارها تضمین نماید.
منبع انبساط
در حقیقت، یک منبع انبساط برای کاهش فشار در هر دو سیستم:
- گرمایش آب آشامیدنی و
- سیستم بسته هیدرونیک
طراحی شده است. این منابع اطمینان حاصل می کنند که فشار ثابت در داخل لوله ها حفظ می شود تا از فشار اضافی جلوگیری می نمایند. تعبیهی مخزن تحت فشار در یک سیستم گرمایشی بسیار ارزشمند است. چراکه که کل سیستم را در برابر افزایش فشار و حجم ناشی از گرمایش محافظت می کند.
بلحاظ علمی وقتی آب گرم می شود، منبسط می شود. درون یک سیستم گرمایشی بسته، فضای زیادی در لوله ها و دیگ ها وجود دارد. اگر آب فضای بیشتری را اشغال کند و جایی برای رفتن نداشته باشد، فشار افزایش می یابد و احتمالاً به سیستم آسیب می رساند. بطوریکه در ضعیف ترین نقاط آن، ممکن است نشتی یا حتی امکان ترکیدگی لوله به وجود آید. منبع انبساط برای کاهش این مشکلات طراحی شده است و در نتیجه عمر اجزای سیستم گرمایشی شما را افزایش می دهد.
اصول کارکرد منبع انبساط تحت فشار
مخازن تحت فشار با یکسان کردن فشار در کل سیستم کار می کنند. این مخازن یا همان منبع انبساط، توسط یک دیافراگم لاستیکی به دو قسمت تقسیم می شوند. یک طرف آن به لوله های سیستم گرمایشی وصل شده و حاوی آب است. طرف دیگر نیز خشک میباشد و حاوی هوای تحت فشار است که بایستی تقریبا روی 12 psi تنظیم شده باشد. دو اتفاق مهم در روند کارکرد مخازن تحت فشار رخ میدهد:
- در پی ورود آب گرم به سیستم گرمایشی، فشار در سیستم افزایش می یابد.
- همچنین در ادامه با افزایش فشار، دیافراگم در مخزن انبساط به سمت پایین فشار داده می شود.
مجموع این دو امر، باعث فشرده شدن هوای مخزن شده و فضای بیشتری برای ورود آب اضافی ایجاد می کند. ضمن اینکه موجب کاهش فشار اضافی در سیستم و جلوگیری از آسیب دیدن لوله های سیستم می شود.
در واقع، مخزن انبساط عملکردی بسیار ساده و مشخص؛ اما بسیار ضروری را انجام می دهد.
بایدها و نبایدهای مخزن تحت فشار
هنگامی که آب گرم می شود، فضای مورد نیاز برای هر مولکول افزایش می یابد. هرگونه تلاشی برای جلوگیری از این گسترش فشار، با نیرو های عظیمی مواجه خواهد شد. نیروهایی که در قبال سیستمها و قطعات دستگاهها، میتوانند شدیداَ ویرانگر عمل کنند!!. جالب است بدانید که:
اگر یک مخزن فلزی بزرگ به طور کامل با آب مایع پر شود و از اتمسفر محصور شود، با گرم شدن آب، فشار سریعا افزایش می یابد. اگر این فشار با تجهیزاتی نظیر منبع انبساط به درستی کنترل نشود، آن مخزن در نهایت می ترکد!.
برای جلوگیری از چنین نتیجهای، سیستم های هیدرونیک حلقه بسته (ملقب به منبع انبساط)، طراحی و ساخته شدهاند. جهت درک بهتر عملکرد این تجهیزات، «هوای داخل این مخازن» را به عنوان یک «فنر» در نظر بگیرید. همان طور که آب سیستم منبسط می شود، این فنر فشرده می شود. هنگامیکه آب سرد و منقبض می شود، فنر به حالت اولیه خود باز می گردد.
جداسازی هوا و آب در مخزن انبساط
امروزه متداول ترین مخازن انبساط برای سیستم های گرمایش یا سرمایش هیدرونیک، از لاستیک بوتیل بسیار انعطاف پذیر یا دیافراگم EPDM برای جداسازی کامل هوا و آب داخل مخازن استفاده می کنند. واشرهای EPDM برای آب بندی انواع لوله کاروگیت سایز بزرگ نیز بسیار محبوب هستند. دیافراگم های عنوانشده با سطح فولادی داخلی مخزن، مطابقت دارد.
هنگامی که آب سیستم گرم می شود و به داخل مخزن منبسط می شود، دیافراگم تغییر شکل می دهد. درنتیجه به سمت محفظه هوای محبوس حرکت می کند. فشار هوا در مخزن و همچنین فشار آب در سیستم افزایش می یابد. با این حال، اگر مخزن اندازه مناسبی داشته باشد، افزایش فشار سیستم به اندازه ای نیست که باعث باز شدن شیرآلات صنعتی فشار شکن شود. حتی زمانی که تمام آب موجود در سیستم به حداکثر دمای خود برسد.
بررسی فشار هوا در منبع انبساط تحت فشار
فشار هوا در مخزن انبساط، باید برابر با فشار استاتیکی باشد که در محل اتصال مخزن وجود دارد. بخصوص زمانی که سیستم با مایع سرد پر می شود. اکثر سازندگان اعلام می کنند که مخازن آن ها از قبل با فشار 12 psi شارژ شده اند. تصور نکنید که این بیانیه همیشه درست است. فشار 12 psi برای سیستم هایی مناسب است که لوله های در آنها، حدود 16 فوت بالاتر از ورودی منبع انبساط قرار دارند. (با فرض این که فشار استاتیکی 5 psi در بالای سیستم مورد نظر است تا دریچه های هوا به درستی کار کنند).
پرواضح است که سیستم های لولهکشی بلندتر به فشار هوای بیشتری نیاز دارند. دلیل این امر، جلوگیری از فشرده سازی جزئی دیافراگم قبل از گرم شدن سیال می باشد. فشار استاتیکی در ورودی منبع انبساط را با استفاده از فرمول زیر محاسبه کنید.
- Pa: فشار هوا (psi)
- H: فاصله اتصال مخزن انبساط تا بالای مدار لوله کشی
- Dc: چگالی سیال سرد در سیستم زمانی که تقریباً 60 فارنهایت (lb/ft3) است.
- 5: 5 psi فشار استاتیکی مورد نظر در بالای سیستم برای عملیات دریچه هوا
- 144: عدد ثابت قراردادی فرمول.
عمر مخزن تحت فشار
عمر مخزن انبساط تحت فشار به پارامترهای پراهمیتی نظیر:
- دمای عملیاتی سیستم،
- فشارهای استاتیکی،
- شیمی سیال و
- محتوای اکسیژن،
بستگی دارد. برخی از مخازن زمانی که نشتی در دیافراگم ایجاد می شود، از کار می افتند. این مشکل معمولاً باعث می شود که منبع انبساط با مایع پر شود. اگر جریانی از مایع بیرون می آید یا در بدنه آن نشتی پیدا کردید، تنها یک راه برای شما باقی مانده است و آن هم تهیه و خرید مخزن جدید است.
محاسبات تعیین اندازه منبع انبساط
همیشه برای تعیین اندازه منبع انتساط، ابعاد برزگ تری را در نظر بگیرید. محاسبات معمولی برای تعیین اندازه مخزن انبساط دیافراگمی، حداقل حجم مخزن را تعیین می کند. استفاده از مخازن بزرگ تر، اگر چه احتمالاً گران تر خواهند بود، اما راندمان و بهره وری سیستم را افزایش می دهند. انجام این کار تغییرات فشار سیستم را با تغییر دمای سیال کاهش می دهد.
دمای سیالات در مخزن تحت فشار
در اکثر سیستم های گرمایشی هیدرونیک یا گرمایش تابشی، تعیین اندازه مخزن انبساط و فشار جانبی هوا بر این فرض استوار است که:
«سیال سرد مورد استفاده برای پر کردن منبع انبساط، در محدوده دمایی 45 تا 60 فارنهایت است».
با این حال، هنگامی که یک مخزن انبساط در مدار جمع کننده خورشیدی یا یک سیستم ذوب یخ بکار گرفته می شود، محلول ضد یخ در برخی مواقع بسیار سردتر خواهد بود. بطوریکه شاید حتی زیر 0 درجه فارنهایت باشد. اگر دیافراگم مخزن در دمای سیال 45 درجه فارنهایت به طور کامل در برابر پوسته فولادی منبسط شود، هر گونه خنک شدن بیشتر سیال می تواند باعث:
- فشار منفی در سیستم و
- جریان احتمالی هوا از دریچه شناور،
شود. دلیل اضافه کردن سیال کافی به منبع انبساط در حین فشار، این است که دیافراگم به طور کامل در داخل مخزن منبسط نشود. (تا زمانی که تمام سیال موجود در سیستم در کمترین دمای ممکن قرار گیرد).
استفاده از محلول های ضد یخ در منبع انبساط
محلول های پروپیلن یا اتیلن گلیکول در مقایسه با آب، ضریب انبساط بیشتری دارند. هرچه غلظت ضد یخ بیشتر باشد، حجم انبساط مورد نیاز بیشتر می شود. افزایش حجم آب گرم شده از 60 درجه فارنهایت به 180 درجه فارنهایت، حدود سه درصد است. همچنین افزایش حجم برای محلول 50 درصدی پروپیلن گلیکول که از 60 درجه فارنهایت به 180 درجه فارنهایت حرارت داده شده است، حدود 5/4 درصد است. موارد فوق باید در هنگام اندازه گیری مخازن تحت فشار (منبع انبساط) برای سیستم هایی مانند:
- دستگاه ذوب یخ،
- سیستم های خورشیدی
و یا سایر کاربرد هایی که در آن محلول های ضد یخ مبتنی بر گلیکول استفاده می شود، در نظر گرفته شود.
جلوگیری از گرمای بیش از حد منبع انبساط
تا حد امکان از قرار دادن انواع منبع انبساط در مجاورت آب بسیار داغ، خودداری کنید. هنگامی که بدنه مخزن انبساط با انتقال حرارت (از نوع رسانایی و یا همرفتی) گرم می شود، فشار هوا در منبع افزایش می یابد. حتی اگر عوامل دیگر نیز کنترل شده باشند، فشار سیستم را نسبت به وضعیتی که پوسته مخزن سردتر است، افزایش می دهد.
این امر ممکن است منجر به نشتی شیر فشار شکن شود. بنابراین خوب است که مخزن را چندین متر دورتر از جایی که لوله از مخزن به سیستم متصل می شود، قرار دهید. توصیه میشود مخزن تحت فشار را پایینتر از اتصالات مربوطه قرار دهید؛ تا انتقال گرمای همرفتی کاهش یابد.
عدم استفاده از لوله های مشابه در مخزن انبساط
بسته به شرایط کارکردی، محیطی و نوع کاربری فعال، گاهاَ استفاده از سیستم های با دو یا چند منبع با حجم ترکیبی از یک منبع انبساط بزرگ تر، مناسب تر به نظر می آید. با این حال، آن مخازن تحت فشار باید به یک لوله مشترک، که دارای یک نقطه اتصال واحد در سیستم است، متصل شوند. بخاطر داشته باشید که از اتصال منابع متعدد به قسمت های مختلف لوله های مشابه، خودداری کنید. این امر میتواند باعث تغییرات غیرمنتظرهی فشار، بسته به محل قرارگیری پمپ سیرکولاتور نسبت به مخزن انبساط شود.
سازگاری سیالات با منبع انبساط
اطمینان حاصل کنید که مخزن تحت فشار انتخابی شما با سیال مورد استفاده در سیستم سازگار است. دیافراگم های ترکیبی بوتیل EPDM یا تمام EPDM معمولاً با محلول های گلیکول و محلول های متانول یا اتانول که گاهی اوقات در سیستم های زمین گرمایی استفاده می شوند، سازگار هستند. با این حال، تامین کنندگان مخازن از مواد مختلف استفاده می کنند و محدودیت های دمایی متفاوتی برای آن مواد دارند. امری که به تنوع بیشتر تولید منبع انبساط و سازگاری بیشتر انواع آن با سیالات مختلف، کمک میکند. همیشه بهترین کار اینست که از سازنده مخزن انبساط در رابطه با سازگاری با سیال، اطلاعات کسب نمایید.
تفاوت مخزن تحت فشار با پروسس تانک
اگرچه ممکن است مخزن تحت فشار انبساط با پروسس تانک ، یکسان به نظر برسد. اما در واقع اهداف متفاوتی دارند. البته باید به این نکته نیز اشاره نمود که هر دوی آن ها برای تامین آب تجهیزات، بسیار مفید و کارآمد محسوب می شوند. بههمین دلیل، قبل از انتخاب و تهیه آن ها، باید تفاوت های بین این دو مخزن را بررسی کنید.
مجموعاَ میتوان گفت پروسس تانک نوعی از مخازن ایزولهشده محسوب میشود که غالباَ از جنس استنلس استیل است. کارکرد این تجهیزات در قیاس با نوع عملکرد منبع انبساط بسیار جالب توجه است. بگونه ای که انواع فعالیت هایی نظیر:
- پختن
- التقاط و میکس کردن
- سردسازی (خنکسازی)
- و همچنین گرم نمودن (گرمایش)
سیالات به وسیلهی پروسس تانکها انجام میشود. بیدلیل نیست که استفاده از این تجهیزات در کارخانه های تولید مواد لبنی، بسیار محبوب میباشد.
نصب منبع انبساط
نصب انواع منبع انبساط همانند تجهیزاتی نظیر منبع کویل دار ، فرآیند نسبتاً ساده ای می باشد که معمولاً می تواند در کمتر از یک ساعت توسط هر فردی انجام شود. بنابراین درحالت عادی نیاز به نصاب متخصص نبوده و هزینههای راه اندازی کاهش مییابد. ولی در برخی موارد ممکن است برای نصب، نیاز به یک فرد متخصص باشد تا لوله کشی ها به طور دقیق انجام شود. درنتیجه باید قبل از شروع هر گونه عملیات نصب، با یک مهندس باتجربه در این زمینه مشورت نمایید.
امکان تماس با کارشناسان متخصص، زبده و باتجربهی گروه صنعتی ناب زیست نیز برای تمامی شما عزیزان وجود خواهد داشت.
انتخاب منبع انبساط
مخازن تحت فشار از نظر ظرفیت دارای انواع متفاوتی هستند. بطوریکه از مخازن با ظرفیت کمتر از دو گالن گرفته تا مخازن بزرگ که چندین صد گالن را در خود جای می دهند، قابلیت تولید دارند. جهت انتخاب و تهیه این مخازن توجه به عواملی همچون:
- اندازه
- ظرفیت موردنظرتان
- سازگاری اقلیمی
- قابلیت با تجهیزات جانبی موردنیازتان
- و مدل مخزن مناسب برای سیستم منبع انبساط،
از اهمیت ویژه ای برخوردار می باشد.
قیمت منبع انبساط
قیمت منبع انبساط تا حد زیادی به اندازه منبع بستگی دارد. این منابع از اندازه های کوچک مسکونی گرفته تا منابع بزرگ تجاری، هر کدام دارای قیمت های متفاوتی هستند. البته فارغ از بحث اندازهريال عوامل متعدد دیگری نیز در فرآیند تعیین قیمت مخزن انبساط، نقش دارند. اصلی ترین مولفه های موثر بر قیمتگذاری به شرح ذیل خواهد بود:
- جنس مخزن تحت فشار. (متریالهای مختلفی نظیر: پلی اتیلن، کامپوزیت، آلومینیوم، فلزات روکشدار، ترکیب پلیمرهای مختلف و پلی آمید و…)
- ظرفیت. (تابعیست که به ابعاد و اندازه سیستم، مستقیماَ وابسته است. بنابراین مهمترین نقش را در تعیین قیمت منبع انبساط دارد).
- کیفیت عایق. (و همچنین عایق دار بودن یا نبودن مخازن)
- وارداتی یا داخلی بودن محصول
- نوع مخزن انبساط. (انواع مخازن کتابی، اورینگی، شوفاژخانه، عمودی، افقی، مربعی، کابینتی، پشت بامی و…).
- نوع و کیفیت آب بندی مخازن
- برند سازنده.
- میزان سازگاری با سیالات مختلف
- جنس اجزای داخلی
- مدل کارکردی باز یا بسته
تعمیر و نگهداری مخزن انبساط
بسیار مهم است که مخازن تحت فشار، دارای برنامه های تدوینشدهی تعمیر و نگهداری دوره ای باشند. بطور کلی منبع انبساط را باید به صورت دوره ای مورد بررسی قرار دهید؛ تا از کارکرد مطلوب این مخازن مطمئن شوید. برای بررسی این که آیا مخزن انبساط به درستی کار می کند یا خیر، کافی است دست خود را روی مخزن بگذارید و دمای آن را احساس کنید. حالت سلامت سیستم به گونه ایست که:
- قسمت بالایی مخازن باید گرم احساس شود.
- و بخش پایین مخزن تحت فشار باید دارای دمایی نزدیک به دمای اتاق باشد.
اگر تمام منبع انبساط گرم باشد، احتمالاً مخزن کاملاً با آب گرم پر شده است. این حالت تنها در صورت خرابی دیافراگم اتفاق می افتد!!. چنانچه شاهد این اتفاق بودید، به سرعت دست به کار شده و مخزن را فوراً تعویض کنید. علاوه بر موارد فوق، برای نگهداری مخازن تحت فشار باید به نکات زیر توجه نمایید:
- بار فشار را به صورت سالانه آزمایش کنید. هنگام افزایش سن سیستم، اغلب بار فشار بیشتر می شود. این کار باید توسط یک متخصص انجام شود. زیرا هنگام بررسی آن و شارژ مجدد فشار، مراحل خاصی وجود دارد که باید به آن ها توجه کرد.
- منبع را از نظر زنگ زدگی و یا خوردگی بررسی کنید.
- نهایتاَ اطمینان حاصل کنید که مخازن به درستی در محل مناسب نصب و راه اندازی شده اند.
- این بررسی ها باید توسط یک متخصص انجام شود تا از عملکرد صحیح سیستم، اطمینان حاصل شود. درپایان، با انجام تعمیر و نگهداری دوره ای از مخازن تحت فشار، سیستم شما گرمای قابل اعتمادی را در تمام طول سال ارائه می دهد.
خرید منبع انبساط دست دوم
بهتر است برای توضیح این مبحث، درهمین ابتدا به سراغ همان مثال معروف برویم: «جنگ اول، به از صلح آخر…»!!. بدین معنی که خرید منبع انبساط دست دوم به هیچ عنوان از سوی کارشناسان فنی گروه صنعتی ناب زیست پیشنهاد نمیشود. درحقیقت برای این میزان از صراحت در مخالفت خرید مخازن تحت فشار دست دوم، دلایل متعددی وجود دارد:
- شما احتمالاَ از پیشینهی دستگاه مورد نظرتان هیچگونه اطلاعاتی در اختیار نخواهید داشت!. اینکه چگونه، بر اساس چه استانداردهایی و مبتنی بر چه کیفیت تولیدی، ساخته شده اند.
- نحوهی نگهداری، سرویس و کار کشیدن از منبع انبساط دست دوم نیز بسیار مهم است. قطعاَ شما نمیتوانید به اطلاعات صد درصدی از نحوهی کارکرد قبلی دستگاه موردنظر دسترسی پیدا نمایید.
- همانطور که پیشتر نیز عنوان شد، چنانچه نشتی دیافراگم از نوع ورود مایع باشد، بایستی با دستگاهتان خداحافظی کنید. حال چه تضمینی وجود دارد که مخزن انبساط دست دوم، در مدت کوتاهی دچار همین عارضه نشود؟!. بهبیان دیگر، بدشانسی نزدیک بودن منبع دست دوم به پایان عمر مفید خود، ممکن است دست به گریبانتان شود!.
بدین منظور پیشنهاد میکنیم حتماَ قبل از انتخاب و خرید منبع انبساط موردنظرتان، با کارشناسان گروه صنعیت ناب زیست ارتباط برقرار نمایید. کارشناسان فنی مجرب این شرکت در ساعات طولانی کاری خود، همواره امادهی ارائهی راهنماییهای ثمربخش به شما عزیزان هستند.
سوالات متداول در مورد منبع انبساط
- مخزن انبساط باید چه فشاری برحسب PSI داشته باشد؟
پاسخ: یک مخزن انبساط باید دارای فشار آب متوسط 50 تا 60 PSI باشد. حفظ این فشار درواقع بسیار مهم است. زیرا در غیر این صورت از کار افتاده و باعث نشتی در سیستم آب می شود.
- آیا منابع انبساط نیاز به تخلیه دارند؟
پاسخ: بله. منبع انبساط هر یک یا دو سال یک بار نیاز به تخلیه دارند. این امر به فشار هوا کمک می کند تا بهینه بماند و به نوبهی خود، عملکرد بهتری را ارائه دهد.
در انتها چنانچه علاقمند هستید مقالهای معتبر در مورد منبع انبساط بخوانید روی لینک زیر کلیک کنید. نکته مهم اینکه احتمال دارد بدلیل اختلالات اینترنت لینک زیر باز نشود. در اینصورت “علیرغم میل باطنی” پیشنهاد می شود از فیلتر شکن استفاده نمائید.