در سال های اخیر، استفاده از مواد ضدعفونی کننده در محیط های خانگی، بیمارستانی و صنعتی به شکل قابل توجهی افزایش یافته است. در میان این مواد، دو نام بیش از همه به گوش می رسد: آب ژاول و وایتکس. بسیاری از مردم این دو ماده را یکی می دانند و از آن ها به جای هم استفاده می کنند، اما در واقعیت، تفاوت های قابل توجهی میان آن ها وجود دارد.
آب ژاول، ترکیب شیمیایی شناخته شده ای با فرمول مشخص است، در حالی که وایتکس، در اصل نام تجاری یکی از محلول های مبتنی بر آب ژاول است که نخستین بار توسط یک شرکت ایرانی تولید شد. هدف این مقاله، بررسی علمی، شیمیایی و کاربردی تفاوت ها و شباهت های میان آب ژاول و وایتکس است تا شما بتوانید با آگاهی بیشتری از آن ها در مصارف خانگی یا صنعتی استفاده کنید.
وایتکس چیست؟
وایتکس در اصل یک نام تجاری است که امروزه به طور عامیانه برای اشاره به محلول های سفیدکننده خانگی به کار می رود. شرکت ایرانی “وایتکس” از نخستین تولیدکنندگان محلول های ضد عفونی کننده مبتنی بر آب ژاول بود و به مرور زمان این نام به عنوان معادل عمومی برای تمام سفیدکننده ها جا افتاد.
در ترکیب شیمیایی، وایتکس نیز حاوی هیپوکلریت سدیم (NaOCl) است، اما با غلظت کمتر (معمولاً بین 3 تا 5 درصد). علاوه بر آن، در فرمولاسیون وایتکس مواد افزودنی مانند رایحه، پایدارکننده ها و گاهی مواد ضدزنگ نیز به کار می روند تا استفاده از آن برای مصارف خانگی ایمن تر و خوش بوتر باشد.
ویژگی های وایتکس
- رنگ سفید مایل به زرد
- بوی ملایم تر نسبت به آب ژاول صنعتی
- pH حدود 10 تا 12
- قابلیت نگهداری طولانی تر در دمای معمولی
کاربردهای وایتکس
- سفید کردن لباس ها و پارچه ها
- ضدعفونی کردن سطوح در آشپزخانه و سرویس بهداشتی
- از بین بردن بوی نامطبوع در محیط خانه
- شست وشوی ظروف و سطل های زباله
- ضدعفونی میوه و سبزی (در غلظت های بسیار پایین و با آبکشی کامل)
شباهت های آب ژاول و وایتکس
آب ژاول و وایتکس از نظر ماهیت شیمیایی شباهت های زیادی دارند، زیرا هر دو بر پایه ترکیب فعال هیپوکلریت سدیم ساخته شده اند. مهم ترین شباهت آن ها خاصیت ضدعفونی کننده و سفیدکنندگی است؛ به این معنا که هر دو قادرند باکتری ها، ویروس ها و سایر میکروارگانیسم ها را از بین ببرند و سطوح، لباس ها و ابزارها را تمیز و سفید کنند.
همچنین مکانیزم اثر آن ها مشابه است. هیپوکلریت سدیم موجود در هر دو ماده با آزاد کردن کلر فعال عمل می کند و محیط را برای میکروب ها نامساعد می سازد. هر دو ماده در کنترل رشد جلبک و قارچ در محیط های مرطوب مؤثرند و می توانند بوهای نامطبوع را کاهش دهند. علاوه بر این، استفاده صحیح از هر دو نیازمند رعایت نکات ایمنی و رقیق سازی مناسب است، زیرا تماس مستقیم یا استنشاق بخارات غلیظ آن ها می تواند برای انسان مضر باشد.
تفاوت های آب ژاول و وایتکس چیست؟
تفاوت های آب ژاول و وایتکس بیشتر در ماهیت، غلظت، کاربرد و میزان ایمنی آن ها دیده می شود، اگرچه هر دو بر پایه ترکیب هیپوکلریت سدیم عمل می کنند.
- ماهیت و تعریف: آب ژاول یک محلول شیمیایی صنعتی است که پایه آن ترکیب هیپوکلریت سدیم است. این ماده به صورت غلیظ تولید می شود و خواص ضدعفونی کنندگی و سفیدکنندگی بسیار قوی دارد. آب ژاول معمولاً در محیط های صنعتی، بیمارستان ها و تصفیه آب مورد استفاده قرار می گیرد و به دلیل قدرت بالای ضدعفونی، قادر است حتی میکروارگانیسم های مقاوم را نابود کند. این ماده فاقد هرگونه افزودنی است و به همین دلیل بوی قوی و اثر شیمیایی شدیدتری دارد.
وایتکس در اصل یک نام تجاری است که به محلول رقیق و آماده مصرف آب ژاول برای مصارف خانگی اشاره دارد. وایتکس حاوی همان ترکیب فعال آب ژاول است، اما غلظت آن کمتر است و معمولاً شامل افزودنی هایی مانند پایدارکننده و عطر می شود تا استفاده از آن در خانه ایمن و راحت تر باشد. به همین دلیل، وایتکس بوی ملایم تری دارد و اثر آن برای مصارف خانگی کافی است، اما قدرت ضدعفونی و سفیدکنندگی آن در مقایسه با آب ژاول کمتر است. - غلظت ترکیب فعال: آب ژاول معمولاً حاوی 10 تا 15 درصد هیپوکلریت سدیم است، بنابراین از نظر اثرگذاری بسیار قوی تر از وایتکس است. این غلظت بالا باعث می شود که آب ژاول در محیط های آلوده و صنعتی بتواند به سرعت باکتری ها، ویروس ها و قارچ ها را از بین ببرد و کاربرد گسترده ای در تصفیه آب و فاضلاب داشته باشد.
وایتکس، به عنوان نسخه خانگی آب ژاول، غلظتی حدود 3 تا 5 درصد دارد. این میزان برای کاربردهای خانه داری، شست وشوی سطوح و ضدعفونی لباس ها کافی است، اما در محیط های صنعتی یا در مقابل میکروارگانیسم های مقاوم، اثر آن کمتر است و نیازمند زمان تماس طولانی تر یا رقیق سازی دقیق است. - کاربرد: آب ژاول عمدتاً در صنایع، بیمارستان ها، تصفیه آب و فاضلاب استفاده می شود و به دلیل غلظت بالا، قادر است محیط های بسیار آلوده را ضدعفونی کند. از دیگر کاربردهای صنعتی آن می توان به سفید کردن پارچه ها و کاغذ، کنترل جلبک در برج های خنک کننده و شست وشوی تجهیزات صنعتی اشاره کرد. وایتکس به عنوان یک محصول خانگی بیشتر برای شست وشوی سطوح، لباس ها، آشپزخانه و سرویس بهداشتی استفاده می شود. استفاده از آن راحت و ایمن است و بوی ملایم آن باعث شده که برای مصارف روزمره خانگی مناسب باشد.
- مواد افزودنی: آب ژاول معمولاً فاقد هرگونه افزودنی است و به شکل خالص عرضه می شود، بنابراین اثر شیمیایی آن قوی تر و بوی آن شدیدتر است. وایتکس ممکن است شامل مواد پایدارکننده، عطر و گاهی مواد ضدزنگ باشد. این مواد باعث می شوند وایتکس برای مصرف خانگی ایمن تر باشد و استفاده از آن راحت تر و خوشبوتر شود.
- ایمنی و بو: آب ژاول به دلیل قدرت بالا و غلظت زیاد هیپوکلریت سدیم، بخارات قوی و بوی تند کلر دارد و استفاده مستقیم از آن بدون رعایت نکات ایمنی می تواند خطرناک باشد. تماس با پوست یا چشم، استنشاق بخارات غلیظ و بلع تصادفی آن می تواند آسیب جدی ایجاد کند. وایتکس بوی ملایم تری دارد و برای استفاده خانگی ایمن تر است، اما همچنان باید اصول ایمنی رعایت شود، از جمله رقیق سازی مناسب، استفاده از دستکش و محافظت از چشم و تهویه مناسب محیط.
- بسته بندی و نگهداری: آب ژاول اغلب به صورت فله ای یا صنعتی عرضه می شود و باید در محیط خنک، تاریک و در ظروف مقاوم نگهداری شود تا خاصیت ضدعفونی کننده آن حفظ گردد. وایتکس معمولاً در بطری های خانگی آماده مصرف عرضه می شود و پایداری بالاتری دارد، بنابراین نگهداری آن آسان تر است و برای استفاده روزمره مناسب است.
- هزینه و دسترسی: آب ژاول به دلیل ماهیت صنعتی و غلظت بالاتر، معمولاً هزینه بیشتری دارد و کمتر در دسترس مصرف کننده خانگی است. وایتکس با غلظت پایین تر و بسته بندی خانگی، به راحتی در فروشگاه ها قابل تهیه است و قیمت مناسب تری دارد.
تفاوت آب ژاول و وایتکس در اثرگذاری بر باکتری ها، ویروس ها و قارچ ها
هر دو ماده، آب ژاول و وایتکس، حاوی ترکیب فعال هیپوکلریت سدیم هستند و به همین دلیل خاصیت ضدعفونی کنندگی دارند و می توانند باکتری ها، ویروس ها و قارچ ها را از بین ببرند. با این حال، تفاوت اصلی در قدرت اثرگذاری آن ها به غلظت محلول و نوع کاربرد بستگی دارد.
آب ژاول، به دلیل غلظت بالای هیپوکلریت سدیم، اثر ضدعفونی بسیار قوی تری دارد و می تواند در محیط های صنعتی، بیمارستانی یا تصفیه آب با مقادیر بالای میکروب ها و ویروس ها مؤثر باشد. این قدرت بالا باعث می شود حتی میکروارگانیسم های مقاوم تر نیز با تماس کوتاه نابود شوند.
وایتکس از طرف دیگر، محلولی رقیق شده و آماده مصرف برای محیط خانگی است. غلظت پایین آن برای ضدعفونی سطوح خانگی، لباس ها و محیط های کم آلودگی کافی است، اما در محیط های آلوده یا صنعتی ممکن است اثرگذاری آن کمتر از آب ژاول باشد و نیاز به تماس طولانی تر یا رقیق سازی دقیق داشته باشد.
به طور خلاصه، آب ژاول برای مصارف صنعتی و محیط های آلوده مناسب تر است و اثر ضدعفونی قوی تری دارد، در حالی که وایتکس برای ضدعفونی خانگی کافی و ایمن است، اما قدرت آن در مقایسه با آب ژاول کمتر است.
نحوه استفاده صحیح آب ژاول و وایتکس
استفاده از آب ژاول و وایتکس نیازمند رعایت اصول دقیق است تا اثر ضدعفونی کننده آن ها حفظ شود و از آسیب به پوست، سطوح و محیط جلوگیری شود. اولین نکته مهم رعایت غلظت مناسب است. آب ژاول غلیظ و صنعتی معمولاً باید قبل از مصرف با آب رقیق شود، در حالی که وایتکس برای مصارف خانگی اغلب با نسبت های مشخص روی بسته بندی آماده مصرف است. برای ضدعفونی سطوح، معمولاً رقیق کردن ماده در نسبت یک به ده تا یک به بیست با آب کافی است، اما همیشه بهتر است دستورالعمل تولیدکننده را دنبال کنید.
هنگام استفاده، سطوح یا اجسام مورد نظر باید کاملاً تمیز شوند؛ زیرا وجود گرد و خاک یا چربی می تواند اثر ضدعفونی کاهش دهد. پس از رقیق سازی، محلول را روی سطح بپاشید یا با پارچه آغشته شده به محلول، سطح را تمیز کنید و اجازه دهید چند دقیقه تماس برقرار شود تا خاصیت ضدعفونی به حداکثر برسد.
تهویه مناسب محیط نیز اهمیت زیادی دارد. بخارات کلر می تواند باعث تحریک دستگاه تنفسی و چشم ها شود، بنابراین در محیط های بسته حتماً پنجره ها باز باشند یا از هواکش استفاده شود. هنگام تماس با دست یا سطوح، بهتر است دستکش و در صورت نیاز عینک محافظ به کار ببرید تا از سوختگی یا تحریک پوست جلوگیری شود.
پس از اتمام کار، سطوح را با آب شست وشو دهید تا باقی مانده محلول از روی سطح برداشته شود، به ویژه اگر محلول روی سطوحی قرار گرفته که با مواد غذایی یا کودکان در تماس هستند. همچنین نگهداری باقی مانده محلول باید در ظروف دربسته، دور از نور و حرارت انجام شود تا خاصیت ضدعفونی کننده آن حفظ گردد.
کاربردهای مشترک آب ژاول و وایتکس
آب ژاول و وایتکس هر دو بر پایه ترکیب شیمیایی هیپوکلریت سدیم ساخته شده اند و بسیاری از خواص ضدعفونی و سفیدکنندگی آن ها مشابه است، بنابراین کاربردهای مشترکی نیز دارند. مهم ترین کاربرد مشترک آن ها ضدعفونی کردن محیط ها و سطوح مختلف است؛ به این معنا که هر دو ماده قادر هستند باکتری ها، ویروس ها و سایر میکروارگانیسم ها را از بین ببرند و به حفظ بهداشت محیط کمک کنند. همچنین هر دو در سفید کردن پارچه ها و الیاف نقش مؤثری دارند و می توانند لکه ها و رنگ های ناخواسته را کاهش دهند.
از دیگر کاربردهای مشترک می توان به گندزدایی و کنترل رشد جلبک و قارچ در آب یا سطوح مرطوب اشاره کرد، زیرا هیپوکلریت سدیم موجود در هر دو ماده خاصیت اکسیدکنندگی قوی دارد و محیط را برای میکروب ها نامساعد می کند. همچنین هر دو ماده در از بین بردن بوهای نامطبوع مؤثرند، به ویژه بوی حاصل از فاضلاب یا محیط های بسته و مرطوب. در نهایت، استفاده از هر دو ماده نیازمند رقیق سازی مناسب و رعایت نکات ایمنی است تا اثرگذاری آن ها حفظ شود و آسیبی به انسان یا محیط وارد نگردد.
نکات ایمنی در استفاده از آب ژاول و وایتکس
- عدم ترکیب با مواد شیمیایی دیگر: آب ژاول و وایتکس هرگز نباید با مواد اسیدی یا آمونیاکی ترکیب شوند. این کار باعث آزاد شدن گاز سمی کلر می شود که می تواند به سیستم تنفسی، چشم ها و پوست آسیب جدی وارد کند. حتی مقادیر کم ترکیب این مواد نیز خطرناک است، بنابراین همیشه باید از مخلوط کردن آن ها با سایر شوینده ها خودداری کرد.
- استفاده در محیط دارای تهویه مناسب: هنگام استفاده از آب ژاول یا وایتکس، بهتر است در محیطی با تهویه مناسب حضور داشته باشید. بخارات این مواد می توانند باعث تحریک دستگاه تنفسی و سردرد شوند. در صورت استفاده در محیط بسته، پنجره ها و درها را باز نگه دارید تا جریان هوا برقرار شود.
- رعایت رقیق سازی مناسب: برای مصارف خانگی و حتی صنعتی، همواره باید این مواد با آب رقیق شوند. رقیق سازی مناسب باعث کاهش خطر تماس مستقیم با پوست و آسیب به سطوح می شود و در عین حال اثر ضدعفونی کننده آن ها حفظ می گردد.
- محافظت از پوست و چشم: تماس مستقیم آب ژاول و وایتکس با پوست یا چشم می تواند باعث سوزش، قرمزی و آسیب شود. توصیه می شود هنگام استفاده از آن ها دستکش و در صورت نیاز عینک محافظ استفاده شود و در صورت تماس تصادفی، محل را با مقدار فراوان آب شست وشو دهید.
- نگهداری صحیح: آب ژاول و وایتکس باید در ظروف دربسته، دور از نور مستقیم خورشید و حرارت نگهداری شوند. نور و گرما باعث تجزیه ترکیب فعال هیپوکلریت سدیم شده و اثر ضدعفونی کننده ماده را کاهش می دهند. همچنین این مواد باید دور از دسترس کودکان و حیوانات خانگی قرار گیرند تا از حوادث و مسمومیت های احتمالی جلوگیری شود.
- استفاده مسئولانه و مطابق دستور: همیشه دستورالعمل روی بسته بندی را دنبال کنید و از مقدار مصرف توصیه شده فراتر نروید. رعایت این نکته باعث می شود استفاده از آب ژاول و وایتکس ایمن، مؤثر و بدون آسیب به محیط یا افراد باشد.
خلاصه تفاوت مخازن نگهداری آب ژاول و وایتکس
اگرچه آب ژاول و وایتکس هر دو بر پایه سدیم هیپوکلریت هستند، اما غلظت متفاوت آن‌ها الزامات کاملاً متمایزی برای مخزن نگهداری ایجاد می‌کند. آب ژاول (غلظت 10 تا 15%) بسیار خورنده‌تر است و نیاز به مخازن پلی اتیلن بدون درز (LLDPE) یا مخازن فایبرگلاس با رزین ویژه دارد تا در برابر تخریب شیمیایی مقاومت کند. در مقابل، وایتکس (غلظت 3 تا 5%) را می‌توان در مخازن پلی اتیلنی (HDPE) با کیفیت نگهداری کرد.
اشتراکات کلیدی آن‌ها شامل نیاز به محافظت از نور UV (مخازن تیره)، داشتن درپوش تخلیه فشار و نگهداری در محیط خنک است. انتخاب مخزن نامناسب برای آب ژاول غلیظ نه تنها باعث نشت و خرابی می‌شود، بلکه خطرات ایمنی جدی به همراه خواهد داشت.
برای کسب اطلاعات بیشتر در این زمینه پیشنهاد می شود حتما سری به صفحه محصول مخزن اسید بزنید تا با کلیه استانداردهای طراحی، ساخت و بهره برداری مخازن نگهداری این دو مدل ماده شیمیایی بیشتر آشنا شوید.