سختی های کار در تصفیه خانه فاضلاب

هدف از این مطالعه، ارزیابی قرار گرفتن کارگران در معرض باکتری های بی هوازی منتشرشده در هوا از فاضلاب و لجن در محل کار یک تصفیه خانه فاضلاب (WWTP) و سختی کار پرسنل آنهاست. اگرچه که حجم زیادی از باکتری های بی هوازی را میتوان در انواع سپتیک تانک پلی اتیلن و فایبرگلاس نیز مشاهده نمود. ولی درواقع این موضوع اهمیت دارد که آیا باکتریهای هتروتروف (بی‌هوازی) در هوا نیز قابل حرکت و دوام بوده و میتوانند به کارگران خدمات مربوط به فاضلابها آسیب برسانند؟.

همچنین بایستی توجه داشت که باکتریهای بیرون زده از فرآیندهای مکانیکی از جمله سپتیک تانک ها و اجزای مختلف تصفیه خانه‌های فاضلاب، در چه فصلی بیشترین تجمع را خواهند داشت.

مواد و روش‌های پژوهش میزان حضور باکتری‌های بی هوازی

این مطالعه در یک تصفیه خانه بزرگ فاضلاب در لهستان، که در آن توان عملیاتی به سطح 200.000 مترمکعب در روز می‌رسد، انجام شد. تصفیه خانه فاضلاب موردنظر، به روش مکانیکی-بیولوژیکی معمولی کار میکند که فعالیت‌های بی هوازی، بخشی از فرآیندهای تصفیه است. مرحله تصفیه بیولوژیکی فاضلاب با استفاده از لجن فعال در سه فاز:

• بی هوازی،
• هیپوکسیک
• و هوازی

انجام می‌شود. طی فرآیند تصفیه، لجن فاضلاب به میزان حدود 250 تن در روز و غربالگری حدود 6 تن در روز صورت می‌پذیرد. لجن غلیظ‌شده توسط تخمیر متان تثبیت می‌شود که در نهایت با فرآیند احتراق خنثی می‌گردد.WWTP  مورد مطالعه حدود 150 نفر را استخدام و مشغول فعالیت نموده است. نمونه‌های فاضلاب و لجن (S1-S6) در طول فصل تابستان در 6 نقطه نمونه‌برداری در تصفیه خانه فاضلاب موردنظر، جمع‌آوری شد. همانطور که در جدول زیر توضیح داده شده است.

10 محل کار که مراحل مختلف فرآیند فن‌آوری را پوشش میدهند، در پروسه‌ی جمع آوری اطلاعات نقش داشتند. علاوه‌بر این، در حدود 300 متر خارج از کارخانه، نمونه های پس زمینه جمع آوری شد. امری‌که برای نسبی سازی نتایج به‌دست آمده، انجام پذیرفت. بنابراین در مجموع 22 نمونه هوا جمع آوری شد. شناسایی کیفی تمامی سویه های جداشده با استفاده از آزمون بیوشیمیایی API 20A انجام شد. علاوه بر این، تعیین پاتوژن‌های کلستریدیوم با استفاده از تجزیه و تحلیل توالی ژن 16S rRNA انجام شد.

خطرات باکتریایی و ویروسی فاضلاب

فاضلاب همیشه با عوامل بیولوژیکی مختلف مانند:

• باکتری‌ها،
• ویروس‌ها،
• تک یاخته‌ها،
• قارچ ها،
• کرم های مسطح یا کرم های گرد،

آلوده است (1). درمیان آنها، باکتری های بیماری‌زا جدی‌ترین خطر اپیدمیولوژیک هستند. بدنیست بدانید که فاضلاب می‌تواند حامل بسیاری از عوامل بیماری‌زای فرصت‌طلب مانند:

• انتروباکتر کلوآکا،
• انتروکوکوس فکالیس،
• اشریشیا کلی،
• کلبسیلا پنومونیه،
• پروتئوس ولگاریس یا
• سودوموناس آئروژینوزا

باشد که می‌تواند عفونت‌های سیستماتیک مختلفی را، به‌ویژه در افراد با سیستم ایمنی ضعیف بوجود آورد. همچنین در فاضلاب میتوان پاتوژن های اجباری از جنس سالمونلا و شیگلا یا سویه‌های انتروپاتوژن اشرشیاکلی را یافت که به ترتیب مسئول سالومونلوز، شیگلوز یا گاستروانتریت هستند. (2&3)

باکتری های بی هوازی در تصفیه بیولوژیکی فاضلاب

از نقطه نظر تقاضای اکسیژن، اکثر باکتری‌هایی که ممکن است در این محیط ایجاد شوند، هوازی هستند. البته برخی از آنها می‌توانند تنها با دسترسی موقت به اکسیژن (بی هوازی اختیاری) یا حتی بدون آن (بی هوازی های اجباری) زنده بمانند. بخش قابل‌توجهی از باکتری های بی هوازی توسط شبکه فاضلاب به تصفیه خانه فاضلاب (WWTP) تحویل داده میشوند. آنها مسئول تخمیر متان لجن فاضلاب هستند و موجب تجزیه مواد آلی درشت مولکولی به ترکیبات ساده‌تر میشوند. (4)

کار تصفیه فاضلاب، بایستی با استفاده از دقیق‌ترین انواع پکیج تصفیه فاضلاب صنعتی صورت پذیرد. زیرا ممکن است در پساب تصفیه شده، انواع باکتریهای مدفوعی «Bifidobacterium»، «Bacteroides» و «Clostridium perfringens» وجود داشته باشد. (5&6) درنتیجه با گسترش این باکتریها در هوا، سلامت کارگران نیز به‌شدت تهدید میشود!!. البته عمده‌ی باکتری های بی هوازی درگیر در فرآیند تخمیر بی‌هوازی متان از نوع‌های:

• Methanosaeta
• Methanosarcina؛ و
• Clostridium

می‌باشند. (7&8)

حضور بیوآئروسل در فاضلاب

پیش از هرچیز، ابتدا بایستی بدانیم که بیوآئروسل ها چه ترکیباتی هستند؟!. بیو آئروسل نوعی ترکیب عجیب و درهم‌پیچیده است که حاصل ترکیب و یا کنار هم قرارگیری انواع عناصری نظیر:

• مواد آلی معمولی،
• باکتری های بی هوازی و هوازی،
• هاگهای دارای میکروارگانیسم،
• ویروس‌های مختلف،
• قارچها،
• غبارهای در مقیاس MICRO METER،
• و حتی باقیمانده‌ی تجزیه‌ی مردار جانوران/ گیاهان،

می‌باشد. ازهمین ترکیبات عنوان‌شده، پیداست که بیوآئروسلها میتوانند شدیداَ خطرناک باشند. لازم به ذکر است که:

درطی فرآیندهای تصفیه فاضلاب، بیوآئروسل به شکل قطرات هسته در هوا منتشر می‌شود. جایی که ذرات ریز آب به عنوان حامل میکروارگانیسم ها عمل می‌کنند. در WWTP ها، غلظت باکتری های بی هوازی در هوا معمولاً بین 101 تا 104 CFU/m3 است. (9) بنابراین می‌توانند بر سلامت کارگران فاضلاب (در قالب عفونت‌های تنفسی، دستگاه گوارش، مشکلات حاد چشم و پوست و…)  تأثیر منفی بگذارند. (10)

باوجود پیشرفت در تحقیقات در مورد ویژگیهای فیزیولوژیکی باکتری های بی هوازی، دانش در مورد حضور آنها در محیطهای کاری هنوز کمیاب است. داده های موجود نشان میدهد که آنها ممکن است در تمام مراحل تصفیه فاضلاب رخ دهند و غلظت آنها ممکن است در زمستان (101-104 CFU / m3) بیشتر از تابستان (101-102 CFU / m3) باشد. قابل‌توجه است که باکتری های بی هوازی با این غلظت را می‌توان به عنوان شاخص‌های میکروبی آلودگی آب و آسیب رسان به سلامتی انسانها در نظر گرفت.

گاهاَ در طول بارگیری لجن فاضلاب، آنها به هوا رها میشوند. امری که باید بلحاظ مضرات در هنگام مواجهه با کارگران تصفیه خانه فاضلاب مورد بررسی قرار بگیرد. بارگیری لجن معمولاَ پس از گذر فاضلابها از چربی گیر پلی اتیلن، سپتیک تانک، شبکه های فاضلاب که دسترسی به آنها بوسیله‌ی منهول پلی اتیلن فراهم است و…، در درون WWTP صورت می‌پذیرد.

روش های نمونه گیری پژوهش

نمونه‌های فاضلاب و لجن مستقیماً در لوله‌های فالکون استریل 50 میلی‌لیتری گرفته شده و برای تجزیه و تحلیل بیشتر به آزمایشگاه منتقل شدند. نمونه‌های هوا نیز با استفاده از ضربه‌گیر 6 مرحله‌ای اندرسن (710-10 GRASEBY-ANDERSEN) دریافت گردید. ضربه‌گیرهای مذکور می‌توانند ذرات با قطرهای آیرودینامیکی زیر را جدا نموده و جمع‌آوری کنند. میکرومتر ضربه گیر در ارتفاع تقریبی تنظیم شده بود. یعنی 0.5 متر بالاتر از کف یا زمین. دیگر پارامترهای مورد اشاره در این نمونه گیری عبارتست از:

• زمان نمونه برداری 5 دقیقه،
• دبی هوا 3/28 لیتر در دقیقه و
• حجم هر نمونه هوای جمع آوری شده 1415/0 متر مکعب.

کالیبراسیون نرخ جریان قبل و بعد از هر اندازه‌گیری با استفاده از یک فلومتر دیجیتال (مدلGilibrator-2) انجام گرفت. بین جلسات نمونه‌برداری، یک ضربه گیر تحت ضدعفونی و تمیز کردن با ایزوپروپیل الکل نیز قرار گرفت. برای نمونه‌برداری از آئروسل‌های باکتریایی، ضربه‌گیر با پلیت‌های پتری حاوی آگار Schedler با 5% افزودنی خون گوسفند بارگذاری شد. نمودار شامل نتایج توزیع اندازه نیز با نرم افزار (Microsoft Corp., Redmond, USA) ایجاد گردید. همزمان با اندازه‌گیری‌های بیوآئروسل، در هر نقطه نمونه‌برداری، دما و رطوبت نسبی با استفاده از رطوبت‌سنج حرارتی قابل حمل (مدل TFA 30.5024، Conrad Electronic GmbH) اندازه‌گیری شد.

تحلیل آزمایشگاهی نمونه‌های باکتری های فاضلاب

نمونه‌های فاضلاب و لجن در محلول شور استخراج شدند. از این سوسپانسیون‌ها، سه رقت ده برابری بعدی ساخته شد که سپس در حجم‌های 1 میلی‌لیتری روی Schedler agar با افزودنی 5 درصدی خون گوسفند (bioMérieux) قرار گرفتند. صفحات با نمونه‌های:

• فاضلاب و
• لجن،

همراه با آن‌ها از ضربه‌گیر 6 مرحله‌ای اندرسن با استفاده از سیستم اکسید، تحت شرایط زیر انکوبه شدند:

• 2 روز (37 درجه سانتی‌گراد)
• به‌اضافه‌ی 2 روز (30 درجه سانتی‌گراد)،

اجازه می دهد تا طیف گسترده‌ای از سویه‌های باکتریایی با خواص بیماری زایی ایجاد شود. (11)

غلظت نهایی باکتری در واحدهای تشکیل دهنده کلنی (CFU) موجود در 1 میلی لیتر فاضلاب (CFU/mL)، 1 گرم لجن (CFU/g)  یا 1 متر مکعب هوای نمونه برداری‌شده (CFU/m3) بیان شد. حد تشخیص (LOD) نمونه‌برداری هوا 7 CFU/m3  بود. مقادیر غلظت با کمترین مقدار تعیین‌شده تقسیم بر جذر 2 جایگزین شد. میکروارگانیسم های جداشده از صفحات به سطح جنس و/یا گونه شناسایی شدند. تجزیه و تحلیل باکتری های بی هوازی بر اساس:

• توانایی آنها برای تجزیه آنزیمی سوبستراهای آلی و
• تشخیص متابولیت های مناسب تولید شده توسط این واکنش ها

صورت پذیرفت. بدین منظور، یک تست بیوشیمیایی API20A (bioMérieux) که امکان شناسایی سویه‌های مهم بالینی را فراهم می‌کند، استفاده گردید. تایید مولکولی جدایه های کلستریدیوم با در نظر گرفتن عیوب بیوشیمیایی روش‌های شناسایی باکتری، آنالیز مولکولی پاتوژن‌های کلستریدیوم نیز بر اساس آنالیز توالی ژن 16S rRNA انجام شد.

وجود باکتری بی هوازی بر اساس فصل

در طول فرآیند زمستانی اندازه گیری‌ها، میانگین غلظت هندسی کمی بالاتر (75 CFU/m3) مشاهده شد. بیشترین غلظت زمستانی باکتری های معلق در هوا در:

• نزدیکی صفحه نمایش نوار (4.06 × 103 CFU/m3) و
• نزدیک به ظروف حاوی مواد جامد (1.12 × 103 CFU/m3)

یافت شد. این درحالیست که در تابستان، هیچگونه رشد باکتری های بی هوازی در تسمه نقاله و همچنین در اتاق کنترل در ساختمان غلیظ شدن لجن، وجود نداشت. ازسوی دیگر، تجزیه و تحلیل واریانس تفاوت معنی‌داری را در غلظت باکتری‌ها بین محیط‌های کار موردمطالعه نشان داد. به‌ویژه بین فرآیندهای تصفیه مکانیکی فاضلاب و ضخیم‌شدن لجن مشخص شد که غلظت بیوآئروسل در محل کار تفاوت معنی‌داری با سطح پس‌زمینه آن‌ها ندارد. (شرایط پس‌زمینه مربوط به نوع اقلیم می‌باشد)

علاوه بر رشد بیشتر، بطورکلی انباشت باکتری های بی هوازی در فصل زمستان میتواند برای کارگران تصفیه خانه‌های فاضلاب خطرناکتر باشد.

کمترین و بیشترین غلظت باکتری های بی هوازی

نتایج میانگین غلظت باکتری های بی هوازی در نمونه های فاضلاب 5.49× 104 CFU/mL (GSD = 85.4) بود. بالاترین مقادیر در فاضلاب خام جریان یافته به تصفیه خانه (P1-1.77 × 106 CFU/mL)، و کمترین در شیرابه حاصل از لجن هضم شده (P3-185 CFU/mL) مشاهده گردید.

تجزیه و تحلیل واریانس (ANOVA) تفاوت معنی داری را در غلظت بین فاضلاب خام و مراحل تصفیه بعدی آن نشان داد. با در نظر گرفتن باکتری های بی هوازی در لجن، میانگین غلظت 1.42 × 106 CFU/g (GSD = 5.1) بود. بطوریکه بیشترین آلودگی مربوط به غربالگری بود (P4-4.25 × 106 CFU/g). درحالیکه کمترین میزان رسوب خشک منتقل شده به زباله سوز (P6-1.76 × 105 CFU/g) مشاهده شد و این تفاوتها معنی دار می‌باشند.

بحث حضور باکتری بی هوازی در تصفیه خانه فاضلاب

مطالعه حاضر تایید کرد که باکتری های بی هوازی معمولاً در تصفیه خانه فاضلاب وجود دارند و فاضلابهای ورودی به کارخانه منبع اصلی آنهاست. البته این باکتریها از مراحل اولیه نظیر پیش پالایش سپتیک تانک ها و چربی گیرها تا عبور فاضلاب از ایستگاه پمپاژ فاضلاب و عبور از لوله کاروگیت فاضلاب قرارگرفته در شبکه‌های انتقال جریان، در لجنها وجود دارند. محیط فاضلاب شرایطی را ایجاد می‌کند که به نفع رشد باکتری های بی هوازی است. آنها در فرآیندهای تخمیر مختلف که منجر به تولید:

• سولفید هیدروژن،
• متان و
• همچنین انتشار ترکیبات آلی فرار (بو)

می‌شود، شرکت دارند. درمیان میکروارگانیسم‌های بی‌هوازی مختلف، باکتری‌های کاهش‌دهنده سولفات، به‌عنوان مثال، Desulfovibrio، Desulfotamaculum، Desulfobacter، Desulfuromonas  و Desulfococcus، اغلب وجود دارند. (12) همچنین تایید شده‌است که لکه‌های باکتریایی از  Simplicispira، Comamonas، Azonexus، Thauera  و سایر جنس‌ها می‌توانند یک بیوفیلم بر روی دیواره‌های فاضلاب تشکیل دهند. (13&14)

از این رو، پویایی بالای فرآیندهای در حال وقوع در محیط تصفیه خانه فاضلاب و همچنین تنوع شرایط فیزیکی و شیمیایی ممکن است به تنوع قابل توجهی از جوامع میکروبی در خود فاضلاب منجر شود. این جوامع میکروبی در هنگام آزادسازی در هوا، سلامت اپراتورها و کارگران تصفیه خانه فاضلاب را شدیداَ تهدید خواهد کرد!!. بخصوص برای محیطهای بسته WWTP، نصب سیستم های تهویه مطبوع الزامیست. آب خنک بسیاری از سیستم های مطبوع توسط انواع چیلر و برج خنک کننده تأمین میگردد.

رهاشدن باکتری های بی هوازی از فاضلاب به هوا

به‌محض خروج فاضلاب از فاضلاب و متعاقباً در معرض فرآیندهای تصفیه مکانیکی در تصفیه خانه فاضلاب (WWTP)، باکتری های بی هوازی ممکنست به‌راحتی از فاضلاب در هوا آزاد شوند. چنین وضعیتی طبیعی به نظر می‌رسد. زیرا اولین مکان‌های تصفیه فاضلاب مانند:

• صفحه میله‌ها،
• ظروف دارای مواد جامد و
• مخازن ته نشینی اولیه

در انتهای شبکه فاضلاب قرار دارند. در مطالعه ما، چنین انتشاری با بالاترین غلظت باکتری در:

• فاضلاب ورودی به تصفیه خانه،
• سطوح غربالگری،
• شن و ماسه از پاک کننده شن
• و در هوا در محل کار

تایید شد. با این حال، از آنجایی که هوادهی شدید تأثیر منفی بر باکتری های بی هوازی دارد، آنها در سطوح پایین‌تر در هوا و آب در مراحل بعدی پالایش شناسایی شدند. علاوه بر این، محل‌های کاری که در آن فاز اولیه تصفیه فاضلاب انجام شد، دارای بیشترین طیف گونه‌های جداشده در مقایسه با سایر بخش‌های تصفیه‌خانه بودند. از این رو، چنین نرخ رهاسازی بالایی از آئروسل باکتریایی می‌تواند تحت‌تاثیر قرارگیری صفحه‌های نوار و ظروف با مواد جامد در فضاهای بسته با عرضه محدود (به‌ویژه در زمستان) هوای اتمسفر باشد.

نتایج مشابهی توسط Fracchia و همکاران در سال 2006 به دست آمد (15). چنانکه در دو تصفیه خانه فاضلاب که بالاترین غلظت میکروبی در هوا در زمستان مشاهده شد. بخصوص در محفظه ورودی و نزدیک مخزن ته نشینی اولیه. علاوه بر این در طول تابستان، آنها دریافتند که تعداد قابل توجهی از نمونه های آنالیز شده کمتر از سطح تشخیص هستند.

آیا باکتری های بی هوازی در هوا دوام می‌آورند؟

در نگاه اول، جستجو برای باکتری های بی هوازی در هوا یک پارادوکس به نظر می‌رسد. درچنین حالتی، معمولاً اکسیژن باید تعداد آنها را در حالت هوابرد محدود کند. با این وجود، تحقیقات نشان داده است که باکتری های بی هوازی قادر به تحمل اکسیژن در محیط خود برای مدت زمان نسبتاً طولانی، مثلاَ از:

• 45 دقیقه در نمونه باکتری های بی هوازی Peptostreptococcus spp
• تا 72 ساعت توسط نمونه‌های باکتری بی هوازی perfringens

می‌باشند. همچنین مشخص شد که در بیوراکتورها، یک اکوسیستم خاص می‌تواند تشکیل شود که در آن باکتری‌های هوازی و بی‌هوازی ممکن است در کنار یکدیگر وجود داشته باشند و از این طریق به فرآیند تصفیه فاضلاب کارآمدتر کمک کنند. (16) بنابراین به راحتی میتوان حضور کوتاه مدت و بلندمدت باکتریهای بی هوازی را در هوای محیط تصفیه خانه های فاضلاب تأیید نمود.

توزیع اندازه آئروسل باکتریایی در تصفیه خانه فاضلاب

تجزیه و تحلیل توزیع اندازه آئروسل باکتریایی مورد مطالعه در تصفیه خانه فاضلاب مذکور، توانایی سلول‌های باکتریایی را برای تشکیل دانه‌ها با قطرات فاضلاب و ذرات گرد و غبار آلی با منشا لجن فاضلاب نشان داد. این فرآیند برای ذرات با قطرهای آیرودینامیکی بین:

• 1 تا
• 3 میکرومتر

در محل های کاری که در آن تصفیه مکانیکی فاضلاب انجام می‌شد، بارزترین بود. سایر مراحل مورد مطالعه فرآیندهای تکنولوژیکی، چنین آئروسلیزاسیون قابل توجهی از ذرات باکتری ایجاد نکردند. اگرچه هیچ داده مشابهی برای باکتری های بی هوازی در متون علمی وجود ندارد. اما به نظر می‌رسد نتایج مربوط به باکتری های هوازی در تصفیه خانه فاضلاب تایید می کند که در این محدوده از قطرهای آیرودینامیکی، غلظت میکروارگانیسم ها در هوا بالاترین میزان است.

از آنجایی که اکثر آنها می توانند در قسمت های تحتانی دستگاه تنفسی، عمدتاً در برونش های ثانویه رسوب کنند، ممکن است مسئول پیامدهای نامطلوب سلامتی باشند که عمدتاً به شکل آلوئولیت آلرژیک ظاهر می شود. ضمناَ این باکتری میتواند بسیاری از سموم (از جمله انتروتوکسین) و آنزیم‌ها را تولید کند. فلذا از این طریق قدرت تهاجمی آن را افزایش دهد. همچنین ممکن است مسئول مسمومیت غذایی و اسهال باشد. (17)

نتایج انتشار باکتری بی هوازی توسط فرآیندهای مکانیکی تصفیه فاضلاب

میانگین غلظت باکتری‌های بی‌هوازی در نمونه‌های فاضلاب 5.49 × CFU/mL (GSD = 85.4) و در لجن 1.42 × 106 CFU/g (GSD = 5.1) بود. به‌نوبه‌ی خود، میانگین غلظت باکتری های موجود در هوا در سطح 50 CFU/m3 (GSD = 5.83)  و بیشترین آلودگی باکتریایی (4.06 × 103 CFU/m3) در زمستان مشاهده شد. درمجموع 16 گونه باکتریایی تعیین شد که از بین آنها سویه های غالب متعلق به جنس های:

• Actinomyces،
• Bifidobacterium،
• Clostridium،
• Propionibacterium و
• Peptostreptococcus

بودند. تجزیه و تحلیل پژوهش نشان داد که فرآیندهای تصفیه مکانیکی، مسئول انتشار قابل توجهی از باکتری های بی هوازی در هوا هستند. این فرآیندها میتواند شامل استفاده از سپتیک تانکها در خطوط پیش تصفیه (به مقدار کمتر) و اجزای تصفیه خانه فاضلاب (به مقدار بیشتر) باشد. لازم به ذکر است که در هر دو نمونه فاضلاب و هوا، پاتوژن کلستریدیوم پرفرنجنس شناسایی شد. ضمن اینکه باید گفت:

باکتری های بی هوازی به طور گسترده‌ای هم در فاضلاب و هم در هوای محل کار تصفیه خانه فاضلاب (WWTP) وجود داشتند. بخصوص زمانیکه که فرآیند پالایش در فضاهای بسته انجام میشد. بنابراین پالایش فاضلاب در محیطهای بسته و انباشت حجم زیادی از باکتریها، میتواند سلامت کارگران را شدیداَ تهدید نماید!!

باکتری‌های بی‌هوازی، دانه‌های کوچکی را با قطرات فاضلاب و ذرات گرد و غبار با منشا لجن فاضلاب تشکیل می‌دهند. درنتیجه ممکن است مسئول پیامدهای بهداشتی نامطلوب در کارگران در معرض خطر باشند. برخی از باکتری های بی هوازی شناسایی شده طبق دستورالعمل اتحادیه اروپا 2000/54/EC به گروه خطر 2 تعلق داشتند. درنتیجه باید به عنوان خطر بالقوه برای سلامت کارگران در معرض برخورد با آنها، معرفی گردند. استفاده از تابلوهای C. perfringens درچنین مکانهایی، به عنوان نشان‌دادن شاخص آلودگی میکروبی کاملاَ ضروریست.

منابع و مأخذ:

1. Sorber CA, Sagik BP. Indicators and pathogens in wastewater aerosols and factors affecting survivability. In: Pahren H, Jakubowski W, editors. Wastewater aerosols and disease, EPA 600/980-078. Cincinnati, OH: U.S. Environmental Protection Agency, Health Effects Research Laboratory; 1980. pp. 23–35.
2. Cyprowski M, Szarapińska-Kwaszewska J, Dudkiewicz B, Krajewski JA, Szadkowska-Stańczyk I. Exposure assessment to harmful agents in workplaces in sewage plant workers. Med Pr. 2005;56(3):213–222.
3. Gerardi MH, Zimmerman MC. Wastewater pathogens. New Jersey: Wiley; 2005.
4. Liu Y, Dong Q, Wu C, Zhou X, Shi H. Study of the succession of microbial communities for sulfur cycle response to ecological factors change in sediment of sewage system. Environ Sci Pollut Res. 2015;22:9250–9259.
5. Wéry N, Monteil C, Pourcher AM, Godon JJ. Human-specific fecal bacteria in wastewater treatment plant effluents. Water Res. 2010;44:1873–1883. doi: 10.1016/j.watres.2009.11.027.
6. Ajonina C, Buzie C, Rubiandini RH, Otterpohl R. Microbial pathogens in wastewater treatment plants (WWTP) in Hamburg. J Toxicol Environ Health A. 2015;78:381–387. doi: 10.1080/15287394.2014.989626.
7. Van Lier JB, Mahmoud N, Zeeman G. Anaerobic wastewater treatment. In: Henze M, van Loosdrecht MCM, Ekama GA, Brdjanovic D, editors. Biological wastewater treatment, principles, modelling and design. London: IWA Publishing; 2008. pp. 415–456.
8. Wang CC, Chang CW, Chu CP, Lee DJ, Chang BV, Liao CS. Producing hydrogen from wastewater sludge by Clostridium bifermentans. J Biotechnol. 2003;102:83–92. doi: 10.1016/S0168-1656(03)00007-5.
9. Korzeniewska E. Emission of bacteria and fungi in the air from wastewater treatment plants—a review. Front Biosci (Schol Ed) 2011;3:393–407. doi: 10.2741/s159.
10. Cyprowski M, Krajewski JA. Harmful agents in municipal waste water treatment plants. Med Pr. 2003;54(1):73–80.
11. Lagier LC, Edouard S, Pagnier I, Mediannikov O, Drancourt M, Raoult D. Current and past strategies for bacterial culture in clinical microbiology. Clin Microbiol Rev. 2015;28(1):208–236. doi: 10.1128/CMR.00110-14.
12. Hvitved-Jacobsen T. Sewer processes—microbial and chemical process engineering of sewer networks. Boca Raton: CRC Press; 2002.
13. Satoh H, Odagiri M, Ito T, Okabe S. Microbial community structures and in situ sulphate-reducing and sulphur-oxidizing activities in biofilms developed on mortar specimens in a corroded sewer system. Water Res. 2009;43:4729–4739. doi: 10.1016/j.watres.2009.07.035.
14. Auguet O, Maite P, Guasch-Balcells H, Borrego CM, Gutierrez O. Implications of downstream nitrate dosage in anaerobic sewers to control sulfide and methane emissions. Water Res. 2015;68:522–532. doi: 10.1016/j.watres.2014.09.034.
15. Fracchia L, Pietronave S, Rinaldi M, Martinotti MG. Site-related airborne biological hazard and seasonal variations in two wastewater treatment plants. Water Res. 2006;40:1985–1994. doi: 10.1016/j.watres.2006.03.016.
16. Kato MT, Field JA, Lettinga G. Anaerobe tolerance to oxygen and the potentials of anaerobic and aerobic cocultures for wastewater treatment. Braz J Chem Eng. 1997;14(4):395–407.
17. Kądzielska J, Obuch-Woszczatyński P, Pituch H, Młynarczyk G. Clostridium perfringens as the etiological agent of antibiotic associated diarrhoea. Postęp Microbiol. 2012;51(1):17–25.